සෙංකඩගලපුර ශ්‍රී දළදා වරුණ

සැකසුම:සුරංගි වීරසේකර

7.2.1 කාර්ය පත්ත්‍රිකාව

මහනුවර ශ්‍රී දළදා මාළිගාව:

ශ්‍රී ලාංකික බෞද්ධයන් පමණක් නොව සකල ලෝකවාසි බෞද්ධයෝම ජීවමාන බුදුරජාණන් වහන්සේ ලෙස සලකා දළදා වහන්සේ වන්දාභිවන්දනයෙන් හා නන්විධ පූජාවෙන් පුදති. දළදා වහන්සේ යනු ජීවමාන බුදුරජාණන් වහන්සේ බවට බලවත් විශ්වාසයක් හා හැගීමක් බෞද්ධයන් අතර පවතී. මේ නිසාම රාජ්‍ය පාලකයන්ගේ පමණක් නොව පුරවැසියන්ගේත් අති උතුම් පූජා සංකේතයක් ලෙස දළදා වහන්සේ සම්භාවනාවට පාත‍්‍රවිය. රාජ්‍යත්වයේ සංකේතය මෙන්ම කලට වැසි ලබාදී රට සමෘද්ධිමත් කළහැකි විස්මිත බලයක් ඇති මහාර්ඝ වස්තුවක් ලෙස ද සැලකිණ.

                                                    දළදා වහන්සේ වැඩ සිටින රන් කරඬුව

                                               

දිනපතා තුන්වරු පූජාව, සතියේ බදාදා නානුමුර මංගල්‍ය පූජාව, පසළොස්වක පෝය දින පූජා හා වාර්ෂික සතර මංගල්‍ය පූජා, ආදි වශයෙන් බුදු පුද තේවා අදත් චිරාගත සාම්ප‍්‍රධායානුකූලව, ශ්‍රී දළදා වහන්සේ විෂයෙහි ශ්‍රී දළදා මාළිගාව තුළ අඛණ්ඩව පැවැත්වේ.

බෞද්ධ ජනතාවගේ මුදුන් මල්කඩක බඳු, මහනුවර ශ්‍රී දළදා මාළීගාව, විවිධ කාල වලදී ප්‍රතිසංස්කරණ වලට භාජනය වෙමින්,දෙවන විමලධර්මසුරිය රජ තුමා විසින් (ක්‍රි.ව.1687-1707), ගොඩනගා ඇති බව සඳහන් වේ. විචිත්‍ර ලෙස කැටයම් කළ, කුළුණු හා පේකඩ යටි පැත්තේ දැති කපා නිර්මාණය කළ පරාල,පියස්ස කෙළවර ඇති නෙත්ති උළු, ආදියෙන් අලංකාර කළ දළදා මැදුර කලාත්මක ගොඩනැගිල්ලකි. දළදා මාළිගාවට අයත් ගොඩනැගිලි සංකීර්ණයට, දළදා මැදුර,මගුල් මඩුව,පත්තිරිප්පුව,උල්පැන් ගෙය,දියතිලක මණ්ඩපය,මුලැදෑනි මන්දිරය, ආදී වශයෙන් නම්කල වාස්තු විද්‍යාත්මක නිර්මාණයන්‍ රැසක් අයත්වේ.

මෙම ගොඩනැගිල්ලේ සුවිශේෂී නිර්මාණ අංගය වන්නේ, අටස් හැඩැති (අට පට්ටම්) පත්තිරිප්පුවයි.එහි වටා පේශාවන් දැක්වෙන අතර,  කවුළු,කුළුණු,ගරාදී වැටවල් ක්‍රමාණකූලව නිර්මාණය කර ඇත. දළදා මාළිගාවට උදාර පෙනුමක් ලබාදෙන, මෙම පත්තිරිප්පුව නිර්මාණ ගෞරවය හිමිවන්නේ දේවේන්ද්‍ර මූලාචාරින්ටය.රටේ වැදගත් අවස්ථා වල රජතුමා පත්තිරිප්පුවේ සිට පහත චතුරශ්‍රයේ රැස්වූ මහජනයා ඇමතීම සඳහා යොදාගත් බව සඳහන් වේ.

පත්තිරිප්පුව

මගුල් මඩුව

වැඩසිටින මාළිගාව

 දළදා මාළිගාවේ සිතුවම් සඳහා ශිල්පියා විසින් යොදාගෙන ඇත්තේ, මහනුවර සම්ප්‍රධායට අයත් සිතුවම් වන, මල්කම්,ලියකම්,සත්වරූප,කල්පිතරූප හා මානව රූප ඇසුරින් කරන ලද නිර්මාණයන්‍ය. දළදා මැදුරේ පහත මාලයේ සීවිලිම දරන, ස්ථම්භ හා හරස් බාල්ක වල සිතුවම් වලින් උඩරට චිත්‍ර ශිල්පියා සතු කලා කෞෂල්‍ය මනාව නිරූපනය වේ.මේ අතර දක්නට ඇති නාරිලතා,පංචනාරි ඝඨය,නවනාරි කුඤ්ජරය,හංසපූට්ටු,මලින් කල ව්‍යාප්ත මෝස්තර,මල් බඳුනෙහි වීහිදෙන මල් ගහ,කිඳුරු රූප, ආදී නිර්මණයන් ඉතා විශිෂ්ඨය.සැරසිළි අතර බහුලව යොදාගෙන ඇති ලියවැල හා පලාපෙති මෝස්තර, විශිෂ්ඨ නිමාවකින්  සමන්විතය. සෑම සැරසිල්ලක්ම ශිල්පියා ලද ඉඩකඩ අනුව නිර්මාණයකර ඇත.

එසේම මහනුවර යුගයට අයත් විශිෂ්ඨතම සඳකඩ පහණ හමුවන්නේ දළදා මාළිගාවෙනි.යුගයට ආවේනික වන පරිදි, ත්‍රිකෝණාකාර හැඩයක් ගන්නා මෙම සඳකඩ පහණ මධ්‍යයේ, මදක් උස් වූ පද්මයකි.දෙපස ඇති මල් ලියකම්, මටසිලිටි සුන්දරත්වයකින් යුතු ආකාරයට කැටයමට නගා ඇත.

දළදා මාළිගාවේ ඇති සිතුවම් හා කැටයම් කිහිපයක් පහතින් දැක්වේ.

පේකඩ  කැටයමක්

මහනුවර යුගයේ සඳකඩ පහණ

ඇගයීම:

1.දළදා මාළිගාවේ ඓතිහාසික පසුබිම කෙටියෙන් පැහැදිළි කරන්න.

2.දළදා මාළිගාව ගොඩනගන ලද යුගය හා කාළය හඳුන්වන්න.

3. දළදා මාළිගාව විවිධ කාළ වලදී ප්‍රතිසංස්කරනණ වලට ලක්වූ අතර ඉහත කාළ පරිච්චේදය තුල ප්‍රතිසංස්කරණය කලේ කිනම් රජ තුමාද.

4.දළදා මාළිගාවට උදාර පෙනුමක් ගෙන දෙන සුවිශේෂී ගෘහ නිර්මාණාත්මක අංගය /ගොඩනැගිල්ල කුමක් ද?

5.එම ගොඩනැගිල්ල කුමන හැඩයෙන් යුත්තද?

6.එය නිර්මාණය කිරීමේ ගෞරවය හිමිවන ශිල්පියා කවුද?

7.දළදා මාළිගාවට අයත් වාස්තු විද්‍යාත්මක අංග නම්කරන්න.

8.එම වාස්තු විද්‍යාත්මක නිර්මාණ වල සම්ප්‍රධාය නම් කරන්න.

9.එම වාස්තු විද්‍යාත්මක සැලසුම් හා ඇති අංග විස්තර කරන්න.

10.එම වාස්තු විද්‍යාත්මක නිර්මාණ සඳහා යොදාගත් මාධ්‍ය හා ශිල්ප ක්‍රම විස්තර කරන්න.

11. දළදා මාළිගාවේ සිතුවම් සඳහා බොහෝවිට යොදාගත් සැරසිළි කීපයක් නම් කරන්න.

12. දළදා මාළිගාවේ සඳකඩ පහණෙහි හැඩය හා එහි රූප ස්වභාවය  කෙටි හැඳින්වීමක් කරන්න.

වාහල්කඩ හා වටදාගෙය නිර්මාණ අගයමු.

සැකසුම:සුරංගි වීරසේකර

7.1.3 කාර්ය පත්ත්‍රිකාව

වාහල්කඩ:

චෛත්‍යයේ සතර දිසාවේ චෛත්‍යයට පිටුපා ගොඩනගන ලද තොරණක් බඳු අලංකාර කැටයම් සම්භාරයකින් යුත් උසස් සුවිශේෂි ගෘහ නිර්මාණ විශේෂයක් ලෙස වාහල්කඩ හැඳින්විය හැකිය.ස්තූපය සතර දිසාවේ වාහල්කඩ හතරකින් අලංකාර වන අතර භාරතයේ චෛත්‍ය වල වාහල්කඩ හා සමාන අංගයක් ලෙස තොරණ නිර්මාණය කර ඇත.ඒ අනුව අපට ආවේනික ලෙස ස්ථුපයටම සම්බන්ධ කර දාගැබේ ශක්තිමත් බව හා අලංකාරයට එක් කල නිර්මාණයක් සේ වාහල්කඩ හැඳින්විය හැකි අතර සිව් දිසාවේ මල් ආසන හා සම්බන්ධ වනසේ නිර්මාණය කර ඇත.වාහල්කඩ ආයක,ආයික යන නම් වලින්ද හැඳින්වෙන අතර මෙය ඍජුකෝණාස්‍රාකාර ආකාරයක් ගනී.  මෙහි පාදම  කොටස ගලෙන් නිර්මාණය කොට, ඉහල කොටස ගඩොලින් නිම කර ඇත. ගලින් නිමවූ පහල කොටසෙහි බොරදම් තීරු ගනනාවක් ඇති අතර ඒවා ඇත්,මකර,වාමන,හංස ආදී රූප වලින් කැටයම් කර ඇත.
එසේම වාහල්කඩ තුල ඇති විමාන තුල  බුද්ධ රූප හා දේව රූප තැන්පත් කර තිබූ බවට අනුමාන කෙරේ.දෙකෙලවර වාහල්කඩයට සම්බන්ධ කර ගල් කුළුණු (ටැම්) දෙකක් ඇති අතර ඒවා විසිතුරු කැටයම් වලින් නිරූපිතය.එහි කල්පලතා,කල්පවෘක්ෂය හා නිදහස් සත්ව මෝස්තර දක්නට ඇති අතර මෙම සම්ප්‍රධායක කැටයම් තුලින් නිරූපනය වන්නේ සෞභාග්‍ය හා ආරක්ෂාව වැනි හැඟීම් බව සඳහන්වේ.මෙම ගල් කුළුණු  මුදුන් මත ඇත්,අස්,ගව,සිංහ යන රූප නිමවා ඇති අතර එයින් සතර දිසාව සංකේතවත් වන බව අදහස්  කෙරේ.දැනට හමුව ඇති විශිෂ්ඨ කලා ලක්ෂණ  වලින් හෙබි හොඳම වාහල්කඩය වන්නේ, අනුරාධපුර යුගයට අයත් මිහින්තලේ කණ්ඨක චෛත්‍යයේ  වාහල්කඩයයි.පොළොන්නරු යුගයේ හමුවන්නේ රන්කොත් වෙහෙරට අයත් වාහල්කඩයයි

                                              රන්කොත් වෙහෙරේ වාහල්කඩ

වටදාගෙය:

දාගැබක ආරක්ෂාව පිණිස දාගැබ වටා නිර්මාණය කරන ලද ගෘහය වටදාගෙය  නමින් හැඳින්වේ. ස්ථූපය වටා උස මට්ටම් කීපයකට යෙදෙන පරිදි වක්‍රාකාරව සිටවූ ගල් කණු මත ,දැව වහලයකින් තැනූ මෙය, බෞද්ධ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පියාගේ සුවිශේෂි නිර්මාණයකි.බොහෝවිට කුඩා ස්ථූප සඳහා වටදාගෙය නිර්මාණය කල අතර ථූපඝරය,දාගෙය,චේතියඝරය,චේතියගෘහ සහ සෑගෙය, යන නම් වලින්ද හැඳින්වේ.ස්ථූපයේ ආරක්ෂාවට මෙන්ම වන්දනාමාන කරුවන්ගේ පහසුව තකා සකසන්නට ඇති වටදාගෙයි  ගල්කණු ඉතා සියුම් කැටයමෙන් නිර්මාණය කර ඇත.කුළුණු හිස් හා කුළුණු ඉතා මටසිලිටි ආකාරයෙන් කැටයමට නගා ඇති අතර ලංකාවේ මුල්ම වටදාගෙය ථූපාරාම වටදාගෙයයි.

මෙවැනි  උසස් කලා ලක්ෂණ හෙබි වටදාගෙවල් අනුරාධපුර,පොළොන්නරු ආදී විවිධ යුග වලදී නිර්මාණය විය.අනුරාධපුර තිරියායේ වටදාගෙය , පොළොන්නරු යුගයට අයත් මැදිරිගිරිය හා පොළොන්නරු වටදාගෙය ඊට නිදසුන් වේ. 

පොළොන්නරුව වටදාගෙය:

වේදිකා දෙකකින් යුත් මෙම වටදාගෙය,මුල් වේදිකාවට පිවිසීමට එක් පඩිපෙළක් ද,දෙවන මළුවට පිවිසීමට සතර දිසාවෙන් පඩිපෙළවල්  හතරක් ද වේ.සෑම එකකම, සඳකඩ පහන,මුරගල් හා කොරවක් ගල් වලින් අලංකාර වේ.මෙහි වඩාත් වැදගත් මෙන්ම අලංකාර වන්නේ කැටයම් කරන ලද අඩි 3 ක් පමණ උස  ප්‍රාකාරයයි. චතුරස්‍රාකාර කොටු රටාවකට අනුව පෙති සතරේ බිනර මල් මෝස්තරය ඉතා අලංකාර සේ කැටයමට නගා ඇත. එසේම වටදාගෙයි මධ්‍යයේ ඇති චෛත්‍ය  වටා සතර දිසාවෙහි ඉදිකරන ලද බුදු පිළිම සතරකි.බුදු පිළිම ධ්‍යාන මුද්‍රාවෙන් හා වීරාසන ක්‍රමයෙන් වැඩසිටී.

මැදිරිගිරිය වටදාගෙය:

ලංකාවේ වටදාගෙවල් අතරින් ඉතා අලංකාරවත්ම වටදාගෙය වන්නේ මෙයයි.ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අතින් පොළොන්නරු වටදාගෙයට සමානවේ.මෙම වටදාගෙය මැද කුඩා දාගැබකි.ගල්කණු වල කුළුණු හිස් පද්මයක ආකාර වන අතර අලංකාර කැටයමෙන් සමන්විතවේ.

ඇගයීම 7.1.3:

1.වාහල්කඩ යනුවෙන් හඳුන්වන්නේ කුමක්ද?

2.වාහල්කඩෙහි දෙපස කුළුණු මත නිර්මිත සත්ත්ව රූප මොනවාද?

3.කාලාත්මක අතින් උසස් ම වාහල්කඩ ඇති ස්ථානය නම්කරන්න.

4.දැනට සුරක්ෂිතව ඇති පොළොන්නරු යුගයට අයත් වාහල්කඩක්  නම් කරන්න.

5.වාහල්කඩ හඳුන්වන වෙනත් නම් දෙකක් ලියන්න.

6.වටදාගෙය යනු කුමක්ද?

7.ශ්‍රී ලංකාවේ ඉදිවූ  මුල් ම වටදාගෙය කුමක් ද?

8.වටදාගෙය ඉදි කරනු ලබන්නේ ප්‍රමාණයෙන් විශාල චෛත්‍ය සඳහා ද  කුඩා චෛත්‍ය සඳහා ද?

9.දැනට ලංකාවේ දක්නට ලැබෙන වටදාගෙය කිහිපයක් නම් කරන්න.

10.වාහල්කඩ හා වටදාගෙය නිර්මාණය සඳහා යොදාගන්නා මාධ්‍ය නම් කරන්න.

මෝස්තර නිර්මාණ